Türkiye’nin AİHM’de hak ihlalleri nedeniyle açılan davaların sayısını azaltmak amacıyla hayata geçirdiği “Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru” bugünden itibaren uygulanmaya başlıyor.

Vatan Gazetesi’nin haberine göre, mevcut mevzuata göre yargı yollarının tükenmesiyle Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne başvurulmadan önce ikincil bir yargı yolu olarak düzenlenen ve 12 Eylül 2010 referandumuyla kabul edilen Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru hakkı, “Anayasa’da güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerinden Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) kapsamındaki birinin ihlal edilmesi” halinde kullanılabilecek.

Kamu gücünün ihlali

Bireysel başvuru hakkının kullanılması için kişilerin, “Anayasa’da yer alan temel hak ve özgürlüklerinden Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve buna ek Türkiye’nin taraf olduğu protokoller kapsamındaki herhangi birinin kamu gücü tarafından ihlalinden dolayı mağdur olduğunu iddia etmesi” gerekiyor. Bu kapsamda, yaşama hakkı, işkence ve eziyet yasağı, zorla çalıştırma yasağı, kişi hürriyeti ve güvenliği, hak arama hürriyeti, suç ve cezaların kanuniliği, özel hayata, aile hayatına, konut ve haberleşmeye saygı, düşünce, din ve vicdan hürriyeti, düşünceyi açıklama ve yayma hürriyeti, toplantı ve örgütlenme hürriyeti, mülkiyet hakkı, serbest seçim hakkı, temel hak ve hürriyetlerin korunması, eğitim ve öğretim hakkı ve ödevi, eşitlik ve etkili başvuru hakkı gibi haklar sayılıyor. Bunun dışında bağlayıcı nitelikte olmayan genel direktifler, kurum içi görüş bildirimleri, bilirkişi raporları ile kanun, içtüzük gibi yasama işlemleri ile tüzük, yönetmelik gibi idarenin düzenleyici işlemleri ve Anayasa’nın yargı denetimi dışında bıraktığı (Cumhurbaşkanının tek başına yaptığı işlemler, Yüksek Askeri Şura’nın terfi işlemleri ile kadrosuzluk nedeniyle emekliye ayırma işlemleri, Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu’nun meslekten çıkarma cezasına ilişkin olanlar dışındaki kararları gibi) işlemler, bireysel başvuruya konu edilemiyor.

Süreç nasıl olacak?

Bireysel başvuruların kabul için ilk incelemesi, Anayasa Mahkemesi bünyesindeki ikişer üyeden oluşan “komisyonlar” tarafından, esas incelemesi ise bir başkanvekili başkanlığında dört üye ile toplanan “bölümler” tarafından yapılacak. Bununla birlikte bazı hallerde bölümler, başvuruların kabul edilebilirliği konusunda da inceleme yapabilecek.

Bireysel başvurular, “Bireysel Başvuru Formu” kullanılarak veya başvuru formunda bulunması gereken bütün bilgileri içeren ve aynı şekildeki bir dilekçeyle yapılacak. Toplamda ekleri hariç 10 sayfayı geçmeyecek başvuru formlarının sayfa sayısı belirtilenden fazla ise başvurucular en fazla 10 sayfalık bir özet ekleyecek. Formlar Anayasa Mahkemesi’nin internet sitesinden edinilebilecek. Başvuruda form ve başvuru harcının ödendiğine dair belge ile başvuru için belirtilen diğer belgeler bir dosya halinde sunulacak. Başvurucu gereken belgelere yaptığı başvurulara rağmen ulaşamıyorsa, Anayasa Mahkemesi, ilgili kurum ya da kuruluştan söz konusu bilgi ve belgeleri resen talep edebilecek. Mahkemeye yapılan başvuru belgelerinde başvurucunun kimlik bilgilerini gizlemesi mümkün olmayacak, bu şekilde yapılan başvurular kayda alınmayacak. Buna karşın başvurucu daha sonraki aşamalarda yalnızca kamuya açık olan belgelerde kimliğinin gizli tutulmasını talep edebilecek ve bu talep başvuruyu karara bağlayacak olan komisyonlar ya da bölümlerce değerlendirilecek.

23 Eylül’den itibaren

Mevzuata göre Anayasa Mahkemesi, “23 Eylül 2012 tarihinden sonra kesinleşen nihai işlem ve kararlar aleyhine yapılacak bireysel başvuruları” inceleyebilecek. Bu tarihten önce kesinleşen kararlarla ilgili başvurular reddedilecek. Bireysel başvuru, kanunlarda zorunlu idari ve yargısal başvuru yolları öngörülmüşse, bu yolların tamamının “tüketildiği tarihten”(kesinleşmiş kararın kişiye tebliğ ya da tefhim tarihi), başvuru yolu öngörülmemişse “ihlalin öğrenildiği tarihten” itibaren 30 gün içinde yapılabilecek. Başvurunun süresinde yapılmaması, bireysel başvuru formu ve eklerinin gerekli şekil şartlarını taşımaması veya tespit edilen eksikliklerin verilen kesin sürelerde tamamlanmaması hallerinde başvurunun idari yönden reddine karar verilebilecek. Başvurucu ret kararının tebliğinden itibaren yedi gün içinde Anayasa Mahkemesine itirazda bulunabilecek.

Başvurular nasıl yapılacak?

Bireysel başvuru, Anayasa Mahkemesi’ne doğrudan yapılabileceği gibi diğer mahkemeler ya da yurt dışı temsilcilikler aracılığıyla da yapılabilecek. Mahkemelere ya da yurt dışı temsilciliklerine teslim edilen başvuru formları gerekli kayıt işlemleri yapıldıktan sonra elektronik ve fiziki ortamda Anayasa Mahkemesine ulaştırılacak. Mektup, telgraf ya da elektronik iletişim araçları kullanılarak başvuru yapılması ise mümkün olmayacak. Başvurular, bölümler tarafından dosya üzerinden incelenirken, gerekli görülmesi halinde duruşma yapılmasına da karar verebilecek. Anayasa Mahkemesi bireysel başvuruların incelenmesi esnasında istisnai de olsa tanık dinleyebilecek, bilirkişi atayabilecek veya keşif yapılmasına karar verebilecek.