Mart 2023’te kanun teklifi kabul edilen Afet Yeniden İmar Fonu’nun faaliyete geçebilmesi için gerekli olan yönetmelik 10 ay gecikmeli çıkarıldı. Afet fonuna verilen borçlanma yetkisi soru işaretlerine neden oldu.

 

 

İktidarın 14/28 Mayıs seçimlerinden önce deprem yaralarını sarma gerekçesiyle TBMM’den geçirdiği Afet Yeniden İmar Fonu’nun kurulmasına ilişkin yasanın uygulama yönetmeliği on ay sonra yayımlandı. Birgün’den Havva Gümüşkaya’nın haberine göre seçim öncesi deprem bahanesiyle oluşturulan fonun propaganda amaçlı olduğu yorumlarına haklılık kazandıran on aylık gecikme sonrası yayımlanan yönetmelik yeni tartışmalara yol açtı.

Fon ile afet bölgelerinde, özellikle Maraş depremlerinin etkili olduğu alanlardaki yeniden imar ve inşa projelerinin, planlı bir şekilde ve kurumların eş güdümü içinde finanse edilmesi planlanıyor. Ancak Fon’a verilen yetkiler soru işaretlerine neden oldu.

Fonun kaynakları, yurt içi ve dışı kaynaklı her nevi nakdi bağış, yardım, hibe ve tahvil dâhil krediler ile bütçeye bu amaçla konulacak ödenekten oluşacak. Fon’un sürekli ve sürdürülebilir bir gelir kaynağının olmaması ise dikkat çekti.

Yönetmeliğin 5’inci maddesinde yer alan “kurum ve kuruluşların mevzuatındaki her türlü kısıtlamalardan muaf tutularak yurt içi ve yurt dışı sermaye ve para piyasalarından sağlanan finansman ve kaynaklar” ifadesi dikkat çekti. Buna göre Fon’a sınırsız borçlanma yetkisi verildi.

Yönetmeliğin 8’inci maddesinde Fon’un dış borçlanmasının Hazine Bakanlığı’nın iznine tabii tutulması öngörülürken Bakanlık tarafından izin verilmesinin geri ödeme garantisi verileceği anlamına gelmeyeceği belirtildi.

Fon’un Yönetim Kurulu, Hazine ve Maliye Bakanı başkanlığında, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı, Tarım ve Orman Bakanı, İçişleri Bakanı, Ulaştırma ve Altyapı Bakanı ile Strateji ve Bütçe Başkanı’ndan oluşacak. Yönetim Kurulu, Fon’dan kaynak aktarımı yapılacak projeleri, aktarılacak kaynak tutarını ve harcama programlarını belirleyecek.

 

 

BÜTÇE DIŞI

 

 

Fon’a verilen borçlanma yetkisi ile bütçe açığının olması beklenenden daha düşük gösterilmesinin de önü açılacak. Deprem harcamaları bütçe yerine yönetim kurulunun belirleyeceği koşullarda Fon üzerinden yapılabilecek. 2024 yılı bütçesinden deprem ihtiyaçları için 1 trilyon 28 milyar lira kaynak ayrıldı. Bununla birlikte bütçe açığının 2,6 trilyon lira olacağı öngörüldü. Deprem harcamaları için kurulan Fon’un da ayrıca kaynak yaratması bekleniyor.

 

 

PAHALI BORÇLANMA

 

 

Ekonomi çevreleri, Hazine ve Varlık Fonu’nun da aynı kaynaklara borç talebiyle başvurduğuna dikkat çekti. Bu nedenle üç ayrı yapının borç talebinde bulunmasının daha yüksek maliyetle borçlanmayı getireceği uyarısında da bulunuldu.

 

 

FON’DAKİ TEHLİKE

 

Bütçe dışı yeni bir kamu borçlanma kanalının açılması 2001 krizinde kapatılan fonları akıllara getirdi. 2001 krizinde uygulanan ‘Güçlü Ekonomiye Geçiş Programı’ adlı IMF programı çerçevesinde bütçe dışı borçlanma aracı olan 64 fon kapatılmıştı. Fonlar, kamu maliyesindeki bütünlüğü, disiplini bozduğu ve mali yapının parçalanmasına katkı sunduğu gerekçesiyle tasfiye edilmişti.