Mood Food
26 Ekim 2018 09:32

Son dönemlerde artan bir biçimde beslenme modeli ve tüketilen gıdaların çeşitli hastalıklar üzerindeki tedavi edici özellikleri üzerine birçok yazı, kitap ve haber yapılmaktadır.

Dr.Semih Dikkatli Psikiyatri Uzmanı / Dr.Atilla Bektaş Gastroenteroloji Uzmanı

H&H YORUM

İnsanların bu kitap, yazı ve programlara olan ilgili dolayısıyla da artık işin ticari boyutu, halkı doğru bilgilendirme motivasyonunun önüne geçmiştir. Birçok ünlü doktor, yazar ve haberci insanların bu beklentilerini ticari olarak kullanma yoluna gitmiş bu da sansasyonel bilgi ve davranışları iyice arttırmıştır. Bazı yazarlar, uzmanlık alanı olmadığı halde gıdaların tüketim biçimine bağlı olarak neredeyse tüm hastalıkları tedavi edebileceklerini iddia etmiştir. Hatta bazı hadsizler insanlara kullandıkları ilaçları kesmeleri yönünde direktifler vermeye başlamıştır. İşte bu durumdan ruhsal hastalıklar ve akıl sağlığı da nasibini almış, ruhsal hastalıklar hakkında yalan yanlış bilgiler hızla yayılmaya başlamıştır. İlaçların ve psikoterapilerin lüzumsuz, zararlı olduğunu iddia ederek belirli diyetlerle her türlü psikiyatrik problemin ortadan kalkacağını söyleyenler, bu ilaçların ve terapilerin kesilmesi, sonucu ortaya çıkabilecek intiharlar, sosyal sorunlar ve saldırganlıkların da baş sorumlusu olacaktır. Bu nedenle, bu konuyu bir süredir ele almakta ve halkı bilgilendirme çabamızı sürdürmekteyiz. Şimdi soru soru giderek, gıdalar ve ruh sağlığı arasındaki ilişkiyi ele alalım:

Gıdalar ruh halinizi değiştirebilir mi?

Stressiz bir yaşam mümkün değil, stres günlük yaşam içinde hayatın bir parçası durumunda. Gün içinde bazen kendimizi yorgun, stresli ya da depresif hissedebiliyoruz. İnsanlar bu konuda doktora gitmekte ya da alternatif tedavi yöntemleri uygulayarak çözüm aramaktalar. Acaba çözüm tamamen faklı bir yer; mutfakta olabilir mi? Gelin bu sorunun yanıtını birlikte arayalım.

Gıdalar ile obezite, diyabet, kalp rahatsızlıkları arasında bir bağlantı kurmak mümkünken; insanın akıl sağlığı ve ruh haliyle gıdalar arasında ilişki kurmak tam olarak mümkün değildir. Bu konu ihmal edilmiş, besinlerle olan ilişki, kalp sağlığındaki kadar araştırma konusu olmamıştır.
Bazı gıdalar ve besin maddeleri beynin kimyasal dengesinde belirli değişiklikler oluşturur. Bu nedenle diyet uygulaması istenilen zihinsel faaliyete ya da ruh haline göre düzenlenebilir.

Karbonhidrat tüketmek insanı neden mutlu eder?

Karbonhidratlardan yüksek olan yiyecekler insanı daha rahat hissettirir ve mutlu eder. Örneğin ninelerimiz ağlayan huzursuz olan çocukları, ılık süt ve bal vererek sakinleştirip uyuturlardı. Yüksek proteinli, düşük karbonhidrat ağırlıklı zayıflama diyetlerinin başarısız olması bu diyetlerin beyindeki serotonin eksikliğini tetiklemesi ve karbonhidrat açlığını ortaya çıkarmasındandır.

Protein alımı konsantrasyonu arttırır mı?

Konsantrasyon ve uyanıklık gerektiren karmaşık bir iş yapmadan önce yüksek proteinli, düşük karbonhidratlı bir gıdayı tüketmek iyi olabilir. Protein bakımından zengin olan yiyecekler bizi uyanık tutar ve daha iyi odaklanmamızı sağlar. Okul çocukları üzerinde yapılan bir araştırma, sabah kahvaltısında proteince zengin diyet tüketenlerin daha başarılı olduklarını ortaya koymuştur. Bunun için tam tahıl bir ekmeğin yanında yumurta ve peynir yenilebilir. Öğleden sonra bir sınav ya da hızlı kararlar verilmesi gereken bir toplantı varsa bu konuya dikkat etmek fayda sağlayabilir.

Az yağlı yiyeceklerin uzun süre tüketilmesi insanı depresif yapıyor

Bunun yanı sıra uzun süreli az yağlı diyetler insanları depresif yapar. Nihayetinde yağsız diyet uygulaması genel bilişsel gerilemenin yanı sıra düşünmede de yavaşlama ve unutkanlığa yol açar.

Ruh halini etkileyen bazı yiyecekler

Bütün bunlara rağmen anksiyeteyi (bunaltı – kaygı bozukluğu) tedavi edebilecek herhangi bir diyet yoktur, ancak yediğiniz şeyler anksiyetenizi hafiflemekte yardımcı olabilir.

-Çikolatanın ruh hali üzerinde güçlü bir etkisi vardır, genellikle hoş hisleri arttırır ve ruhsal gerginliği azaltır

Beyinde endorfin denilen iyi kimyasalların açığa çıkmasına neden olur, ayrıca enerji verir ve yorgunluğun saldırganlığa dönüşmesini engeller. Lezzetli tadı da çikolatayı güçlü bir ruh hali değiştiricisine dönüştürür.

-Fazla miktarda çay ve kahve tüketimi insanı gergin yapıyor.

Çoğunlukla kahve ve çay şeklinde tüketilen kafein, sadece uyanıklık, dikkat arttırıcı ve uyarıcı etkilere neden olmakla kalmaz, aynı zamanda duyarlı bireylerde anksiyeteyi artırır. Kafein alımınızı sınırlayın ya da fazla kafeinden kaçının. Fazla kafein sizi gergin ve huzursuz hissettirir ve uykunuzu engelleyebilir.

-Balık yiyerek depresyondan korunun.

Balık, ceviz ve keten tohumunda fazla miktarda bulunan özellikle Omega-3 gibi çoklu doymamış yağ asitleri (PUFA) ruh haline fayda sağlar, depresyona yakalanma riskini azaltır.

Buna karşın, özellikle kızartma ve fast foodlarda bulunan katı ve trans yağ şeklinde doymuş yağ tüketimi depresyon ve anksiyojenik davranışa yol açar.

-Bazı Vitaminler ve mineral eksikliği depresyonla ilişkilidir.

B kompleks vitaminlerinden özellikle B1 ve folik asit (folat) , D vitamini azlığı ile magnezyum, demir, çinko ve iyot eksikliği depresyon ilişkilidir.

Akdeniz diyeti ve geleneksel Japon diyeti İşlenmiş, rafine edilmiş gıdalar ve şeker içeren ‘’tipik batı diyeti’’ ile karşılaştırıldığında depresyon riskinin % 25 ila% 35 daha düşük olduğu görülmektedir. Akdeniz ve geleneksel Japon diyetleri sebze, meyve, tam tahıllar, balık ve az miktarda kırmızı et içermektedirler.

Özetle; ruh hali düzelten ve odaklanmanıza yardımcı gıdalar

Bütün bunlara rağmen anksiyeteyi tedavi edebilecek herhangi bir diyet yoktur, ancak yediğiniz şeyler aksiyenizi hafiflemekte yardımcı olabilir.

• Yaban mersini ve kakao konsantrasyon seviyelerini beş saate kadar artırabilir.
• Proteinin yüksek olduğu yiyecekler beyninizin daha verimli çalışmasına yardımcı olur.
• Rahatlamak ve daha iyi uyumak için karbonhidrat yiyin. Kompleks karbonhidratlar yiyerek beyninizde sakinleştirici etkisi olan serotonin miktarını arttırın. Şekerli yiyecek ve içeceklerden, pastane ürünü kek, tatlı gibi basit karbonhidrat içeren yiyeceklerden uzak durun.

• Koyu yeşil yapraklı sebzeler (örneğin lahana ve ıspanak), yağlı balıklar (somon, uskumru, ton) depresyonla mücadele önemlidir. Yine sert kabuklu kuru yemişler, keten tohumu ve semizotunun da fayda sağlar. Yine probiyotik içeriklerinden dolayı yoğurt ve kefir gibi gıdalarda bu listeye eklenebilir.

• Bol miktarda su için, hafif dehidratasyon durumları bile ruh halinizi etkileyebilir.

• Alkol tüketimini sınırlandırın veya bırakın. Başlangıçta alkolün sakinleştirici bir etkisi olabilir. Fakat alkolün metabolitleri vücudu gerginleştirip uyku bozukluğu yaratır.

• Bazı insanlarda, belirli gıda veya gıda katkı maddelerine karşı duyarlılık olabilir. Bu sinirlilik veya kaygı dahil olmak üzere ruh halinde değişimlere yol açabilir.

Ruh durumunuz gıda tercihlerinizi etkiler

İnsanlar duygusal durumlarına ruh hallerine göre farklı gıda seçimlerinde bulunabilirler. Çoğu zaman “iyi bir ruh hali” veya egzersiz sonrası “sağlıklı” gıdalar yemek tercih edilmektedir. Bazen de yiyecekler bir ödül veya kutlama aracı olarak görülmektedir.

Sonuç olarak; depresyon, diğer birçok kronik hastalık gibi, genetik ve çevre arasındaki karmaşık etkileşimin sonucu ortaya çıkar. Diyetinizdeki değişiklikler genel ruh haliniz veya sağlığınızda bazı farklılıklar yaratabilir, ancak bunların tıbbi tedavi ve psikoterapinin yerini tutmayacağı da bilinmelidir.

Dr. Semih DİKKATLİ Twitter