Organ ve doku nakli hizmetleri
25 Şubat 2016 09:25

Son zamanlarda; ülkemizde, organ ve doku nakliyle ilgili farkındalığın arttığı görülse de,konunun yeterince bilinmediği, var olan bilgilerin dağınık olduğuortadadır.

Dr. Semih DİKKATLİ H&H YORUM

Bu nedenle; organ ve doku bağışı sisteminin nasıl işlediğini derli toplu bir şekilde ele almak gerektiği kanısındayım.
Organ ve doku bağışı ve nakilleri üçlü bir sacayağına oturmuştur. Bu ayaklardan biri bağışçı, diğeri hasta ve bir diğeriyse sistemin elemanlarıdır. Öncelikle sistemin elemanlarını gözden geçirelim:

Organ Ve Doku Nakli Merkezleri

Organ ve doku nakli merkezleri, kamu kurum ve kuruluşları ile gerçek veya tüzel kişiler tarafından, bunlara ait genel ve özel hastaneler bünyesinde bir ünite biçiminde kurulabilir. Göz bankaları, yalnızca Bakanlık hastaneleri ve Devlet üniversitesi hastaneleri bünyesinde kurulabilir.

Organ Ve Doku Kaynağı Merkezi

Organ ve doku kaynağı merkezi, organ ve doku alınabilecek potansiyel vericilerin saptanıp izleneceği hastanelerdir. Bu hastaneler, beyin ölümü tanısı konulan her hastayı Bölge Koordinasyon Merkezine bildirir.

Her organ ve doku kaynağı merkezinde en az bir koordinatör görevlendirilir. Organ ve doku nakil koordinatörü başhekimliğe bağlı olarak çalışır. İhtiyaç halinde verici adayı ailesinden bağışın alınmasında tabip dışı sağlık personeli, psikolog, din adamı ve gönüllü kişiler görevlendirilebilir.

Doku Tipleme Laboratuvarları

Doku tiplemesi bu laboratuvarlarda yapılarak koordinasyon merkezine bildirilir.

Gönüllü Kuruluşlar

Gönüllü kuruluşlar, organ bağışının ülke düzeyinde gelişmesini sağlayıcı faaliyetleri destekleyerek, organ nakli ile ilgili çalışmalarda halkın hizmete katılımını sağlayan faaliyetleri Bakanlıktan izin alarak yürütebilir.

İl ve İlçe Sağlık Müdürlükleri Organ Nakil Koordinasyon Birimleri

Bu birimler o il ya da ilçede yer alan nakil merkezlerinin koordinatörleriyle eşgüdümlü çalışır ve oluşan sorunların nedenleri ve çözümleri için faaliyetlerde bulunur.

Toplum Sağlığı Merkezleri

Organ bağışında bulunmak isteyenlerin başvurularını sisteme işlemek ve kişileri bilgilendirmekle görevlidir.

Koordinatörler Komisyonu

Koordinatörler komisyonunun görevi; organ ve doku nakli hizmetlerinde karşılaşılan problemlerin tespiti, çözüm bulunması ve organ ve doku bağışının artırılması amacıyla çalışmalar yürütmek ve koordinatörler arasında iletişimi sağlamaktır.

Bölge Koordinasyon Merkezleri

Bölge Koordinasyon Merkezleri, Ulusal Koordinasyon Merkezine bağlı olarak çalışır ve organ ve doku kaynağı merkezleri, doku tipleme laboratuvarları ile organ ve doku nakli merkezleri arasında koordinasyonu, organ ve doku alım ekiplerinin, çıkarılan organ ve dokuların ve nakil yapılacak hastaların merkezlere nakilleri ile koordinasyonunu, Organ ve doku naklinin gerçekleştirilmesine ilişkin verici adayı ve alıcı ile ilgili yapılması gereken tıbbi, idari ve hukuki işlemlerin tamamlanmasını sağlar.

Ulusal Koordinasyon Merkezi

Ulusal Koordinasyon Merkezi, Genel Müdürlüğe bağlı olarak yirmi dört saat kesintisiz hizmet verir.

Ulusal Koordinasyon Merkezinde, ülke genelinde organ ve doku nakli bekleyen hastaların ve nakil merkezlerinin kayıtları tutulur. Bakanlıkça belirlenen kurallara uygun olarak, organ ve doku çıkarımının koordinasyonu ile Türkiye Organ ve Doku Bilgi Sistemi (TODS) üzerinden dağıtımı yapılır.

Ulusal Koordinasyon Kurulu

Organ ve doku nakilleri konusunda ulusal stratejileri belirlemek, alınması gereken önlemleri, Sağlık Bakanlığı’na önermek,diğer ülkelerdeki gelişmeleri izlemek ve ülkeye kazandırmak,ülke genelinde, nakil merkezlerinin planlama kriterlerinin belirlenmesinde öneride bulunmak,nakil merkezlerinin açılma iznine ait nitelikleri kaybetmeleri ve/veya faaliyetlerinin mevzuata aykırı bulunması halinde Bakanlığa kapatılma önerisinde bulunmakla görevlidir.

Bilimsel Danışma Komisyonları

Ülkedeki organ ve doku nakilleri konusunda stratejileri belirler, alınması gereken önlemleri, hizmetin gelişimine yönelik plan ve programları önerir.

Ulusal Koordinasyon Sistemi

Ülke genelinde organ ve doku nakli hizmetleri alanında çalışan kurum ve kuruluşlar arasında gerekli koordinasyonu sağlamak ve çalışmaların verimliliğini artırmak, kadavra organ sayısını artırmak, bilimsel kurallara göre ve tıbbi etik anlayışına uygun, adaletli organ ve doku dağıtımını sağlamak üzere Ulusal Koordinasyon Sistemi oluşturulur.

Ulusal Koordinasyon Sistemi içindeki birimler arasında koordinasyonu, organ ve doku kaynağı merkezlerinde görev yapacak olan organ ve doku nakli koordinatörleri sağlar. Organ ve doku nakli koordinatörleri beyin ölümü tutanağının beyin ölümü kriterlerine göre ve kurallara uygun biçimde düzenlenip düzenlenmediğinin kontrolünden, Kanuna göre gerekiyorsa verici adayının ailesinden organ ve doku bağışı için izin alınmasından ve alınan organ ve dokunun ilgili merkeze naklinden sorumludur.

Nakil merkezleri Bakanlıkça istenilen tüm bilgileri Türkiye Organ ve Doku Bilgi Sistemi TODS’a kaydetmekle yükümlüdür. Sistemde tutulacak her türlü kişisel bilginin gizliliği esastır. Kadavra vericiye ait tüm organlar bu sistem üzerinden dağıtılır. TODS’da kaydı olmayan hastalara, kadavradan organ dağıtımı ve nakli ile canlıdan organ nakli yapılamaz.

Organ ve doku dağıtımı esasları

Organ dağıtımı elektronik ortamda yapılır. Nakil merkezleri kendilerinde sıra bekleyen hastalara ait listeleri güncelleştirmek zorundadır.
Sosyal Güvenlik Kurumu ile sözleşmesi bulunmayan organ ve doku nakli merkezlerine Ulusal Organ ve Doku Nakli Koordinasyon Sistemi dâhilinde kadavradan organ ve doku dağıtımı yapılmaz. Sosyal Güvenlik Kurumu ile sözleşmesi olan organ ve doku nakli merkezleri ise Sosyal Güvenlik Kurumunca ilgili mevzuatına göre belirlenen geri ödeme ücretleri haricinde ücret talep edemez ve hastalardan ilave ücret alamaz.

Yaşayan birinden organ bağışı ve nakli

Alıcının en az iki yıldan beri fiilen birlikte yaşadığı eşi ile dördüncü dereceye kadar (dördüncü derece dâhil) kan ve kayın hısımlarından yapılabilir. Alıcı, verici ve nakil sonuçlarının TODS’a kaydı yapılır.

Akraba dışı yaşayan birinden organ nakli için; alıcının TODS’a kaydı yapılır ve nakil için alıcı ve verici, il sağlık müdürlüğü aracılığıyla gerekli belgelerle birlikte Etik Komisyona başvurur.Etik Kurul bu nakil işleminde hukuk ve ahlaka aykırılık olup olmadığını inceler.

Sistemin elemanlarını gözden geçirdikten sonra, bağış için bekleyen hastaların durumunu ele almalıyız. Bebek yaşlardan ileri yaşlara kadar, çeşitli organ yetmezliklerinden mustarip ya da kemik iliği ve kornea gibi dokuların bağışlanmasını bekleyen hastalar ve yakınları için durumun vahametini anlatmaya gerek olduğunu düşünmesem de, sadece bir empati kurmanızı isterim:

Organ bekleyen ve hayatta kalabilmek için zamanla yarışan kişi sizin evladınız olsaydı ne hissederdiniz?

Bu soruyu kendinize gün içinde en az bir kere sormanızı ve cevabını samimiyetle düşünmenizi istesem, çok şey mi istemiş olurum.
Gelelim, organ ve doku naklinin üçüncü ve en önemli parçasına; bağışçılar…

Bağışçıların artması, insanların organ ve doku bağışı için cesaretlendirilmesi çok önemlidir. Son zamanlarda;Tuluhan Tekelioğlu gibi değerli habercilerin katkılarıyla bu konu iyice ön plana çıksa da, bağışçı miktarı hala çok yetersizdir.

Şimdi size organlarınızı bağışlamanın ulvi yanlarından bahsetmek istemiyorum. İstediğim, bağış yapmak isterseniz nerelere müracaat etmeniz gerekli bu konuda sizleri bilgilendirmek…

Bağış yapmaya karar verdiğinizde; öncelikle bilgilerinizin ulusal sisteme girmesi, bu konuyla ilgili bir belgeyi imzalamanız gerekmektedir. Bunu yapabilmek için de;

İl ve İlçe Sağlık Müdürlükleri Organ Bağış Birimlerine,

Toplum Sağlığı Merkezlerine,

Üniversite, Eğitim ve Devlet Hastaneleri organ nakil birimlerinin koordinatörlerine bizzat başvuru yapabilirsiniz, ya da bu zahmete giremem diyorsanız https://enabiz.gov.tr adresinden organ bağışı isteğinizi doldurabilirsiniz.

Kemik iliği donörü olabilmek için tüm Kızılay Kan Merkezlerine ve kan alım noktalarına müracatınız yeterli olacaktır.

Basit bir formu imzalayarak, öldükten sonra çürümek yerine; güzel bir bebeğin, hayat kurtaracak birdoktorun, keşifleriyle Dünya’yı değiştirebilecek bir bilİm insanının, her şeyden önce bir annenin, bir evladın yaşamda kalmasını sağlamanız mümkün…

Haydi şimdi organlarınızı bağışlayın, minik ellerin hayata tutunmasına vesile olun…

“Organ bekleyen sizin evladınız olsa ne yapardınız ve insanlardan ne beklerdiniz?”

Dr. Semih DİKKATLİ Twitter